ریزش مو و کدری پوست از دغدغه‌های رایج بانوان است که ارتباط تنگاتنگی با کیفیت خواب و سطح هورمون ملاتونین دارند. این هورمون علاوه بر نقش کلیدی در تنظیم چرخه شبانه‌روزی، در فولیکول مو و سلولهای پوست نیز تولید می‌شود و با خواص آنتی‌اکسیدانی و بازسازی‌کننده خود می‌تواند به کاهش ریزش مو و افزایش شفافیت و طراوت پوست کمک کند. خواب کافی و منظم نیز همانند یک داروی طبیعی، بستر لازم برای سلامت مو و پوست را فراهم می‌سازد.
به گزارش سلامت نیوز دکتر وحید نوبهار، عضو رسمی شبکه بین المللی مراقبت و بازسازی مو (HRSN) طی یادداشتی به سلامت نیوز نوشت :ریزش مو و عدم شفافیت پوست دو مشکل شایع در میان بانوان هستند که می‌توانند پیامدهای روانی و اجتماعی قابل توجهی داشته باشند. لذا توجه پژوهشگران به نقش هورمون ملاتونین و کیفیت خواب در این دو پدیده افزایش یافته است. ملاتونین که بیشتر به عنوان تنظیم‌کننده ریتم شبانه‌روزی شناخته می‌شود در پوست و فولیکول مو نیز ساخته می‌شود و اثرات آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی دارد. خواب کافی و منظم هم نقش مهمی در بازسازی پوست و حفظ چرخه‌ی طبیعی مو ایفا می‌کند.
ملاتونین و فولیکول مو
فولیکول‌های مو علاوه بر آن‌که گیرنده‌هایی برای دریافت ملاتونین دارند، خودشان هم توانایی تولید این هورمون را دارند. به همین دلیل ملاتونین می‌تواند به شکل مستقیم بر روند رشد و سلامت موها اثر بگذارد. بررسی‌های علمی نشان داده‌اند که استفاده از محلول‌های موضعی ملاتونین با غلظت کم می‌تواند ریزش مو را کاهش دهد و به طولانی‌تر شدن مرحله رشد فعال مو کمک کند. علت این موضوع آن است که ملاتونین از یک‌سو با کاهش استرس اکسیداتیو از آسیب به فولیکول جلوگیری می‌کند و از سوی دیگر التهاب اطراف ریشه مو را کاهش می‌دهد. همچنین این هورمون مسیرهای پیام‌رسانی در سلولهای پشتیبان فولیکول را فعال می‌سازد و در نتیجه شرایط لازم برای رشد و تقویت مو فراهم می‌شود. لذا ملاتونین هم خاصیت محافظتی-مراقبتی دارد و هم نقش محرک رشد و همین ویژگی‌ها باعث شده است که در تحقیقات جدید به عنوان یک گزینه کمکی برای کاهش ریزش مو مورد توجه قرار گیرد.
خواب و چرخه رشد مو
کمبود خواب و برهم خوردن نظم طبیعی شب و روز می‌تواند تأثیر مستقیمی بر سلامت مو داشته باشد. وقتی بدن به اندازه کافی استراحت نمی‌کند سطح هورمون‌های استرس مانند گلوکوکورتیکوئیدها افزایش می‌یابد. این تغییر هورمونی فعالیت سلولهای بنیادی موجود در فولیکول مو را که مسوول شروع و حفظ چرخه رشد هستند کاهش می‌دهد. در چنین شرایطی موها به‌جای باقی ماندن در مرحله رشد فعال، زودتر وارد مرحله استراحت یا تلوژن می‌شوند که ریزش مو را افزایش می دهد. شواهد حاصل از مطالعات حیوانی و همچنین داده‌های انسانی غیرمستقیم نشان داده‌اند که بین کیفیت خواب و شدت ریزش مو ارتباط قابل توجهی وجود دارد به طوری که بی‌خوابی طولانی‌مدت می‌تواند روند نازک شدن و ریزش موها را تسریع کند.
ملاتونین و شفافیت پوست
پوست انسان تنها از طریق جریان خون ملاتونین را دریافت نمی‌کند بلکه سلولهای پوست هم توانایی تولید این هورمون را دارند. ملاتونین در پوست نقش یک محافظ طبیعی را بازی می‌کند بدین معنا که رادیکال‌های آزاد را که از مهم‌ترین عوامل پیری و آسیب سلولی هستند خنثی می‌سازد و همچنین جلوی اثرات مخرب اشعه ماورای بنفش خورشید را می‌گیرد. نتیجه این عملکرد محافظت از رشته‌های کلاژن و الاستین است که مسوول استحکام، کشسانی و شفافیت پوست هستند. وقتی این ساختارها سالم بمانند پوست دیرتر دچار افتادگی، چروک یا کدری می‌شود. بعضی از تحقیقات بالینی کوچک هم نشان داده‌اند که چه در مصرف موضعی (مثل کرم‌ها یا سرم‌ها) و چه در مصرف خوراکی، ملاتونین می‌تواند کیفیت کلی پوست را بهبود دهد و ظاهری شاداب‌تر به آن ببخشد. به همین دلیل ملاتونین به عنوان یک عامل کمکی طبیعی برای داشتن پوستی شفاف و مقاوم در برابر عوامل آسیب‌زا مطرح شده است. از سوی دیگر مطالعات نشان داده اند که بین پایین آمدن سطح ملاتونین در بدن با افزایش هورمونی که سلولهای رنگدانه ساز پوست را تحریک می کند، ارتباط نسبی مستقیم وجود دارد.
خواب و سلامت پوست
تحقیقات روی انسان نشان داده است نشانه‌های پیری زودرس پوست در میان بانوانی که خواب کافی و باکیفیت ندارند، پدیدار می شود. در این افراد سد محافظتی پوست ضعیف‌تر است و زخم‌ها یا آسیب‌های پوستی دیرتر ترمیم می‌شوند. وقتی بدن استراحت کافی ندارد، پوست فرصت بازسازی و ترمیم روزانه را از دست می‌دهد و همین موضوع باعث می‌شود به مرور زمان کدر به نظر برسد و درخشندگی طبیعی خود را از دست بدهد. لذا خواب شبانه کافی نه فقط برای آرامش ذهن، بلکه برای حفظ شادابی و سلامت پوست یک ضرورت واقعی به شمار می‌آید.
سخن پایانی
ملاتونین هورمونی است که علاوه بر نقش اصلی خود در تنظیم چرخه خواب و بیداری، در پوست و مو نیز کارکردهای مهمی دارد و می‌تواند اثرات محافظتی و بازسازی‌کننده ایجاد کند. خواب باکیفیت و کافی نه تنها برای حفظ سلامت عمومی بدن ضروری است، بلکه برای پیشگیری از ریزش موی بانوان و افزایش شفافیت و درخشندگی طبیعی پوست نیز اهمیت زیادی دارد. برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که محلول‌های موضعی ملاتونین می‌توانند تا حدی در کاهش ریزش مو مؤثر باشند، اما این نتایج مقدماتی بوده و نیاز به بررسی‌های علمی گسترده‌تر و مطالعات بالینی دقیق‌تر وجود دارد. بنابراین بهترین و ساده ترین راهکار برای تقویت سلامت پوست و مو رعایت اصول بهداشت خواب است به این معنا که فرد باید تلاش کند هر شب بین ۷ تا ۹ ساعت خواب کافی و منظم داشته باشد، از نور آبی صفحه‌نمایش تلفن همراه و رایانه پیش از خواب پرهیز کند و برنامه خواب و بیداری ثابتی را دنبال نماید. باید تأکید شود که این یافته‌ها به هیچ عنوان به معنای مصرف خودسرانه مکمل‌های ملاتونین نیست و هرگونه استفاده از آنتنها باید با مشورت و تحت نظر پزشک متخصص انجام گیرد تا از بروز عوارض یا تداخل‌های احتمالی جلوگیری شود.
منابع
- Fischer TW, et al. Topical Melatonin for Treatment of Androgenetic Alopecia. Skin Pharmacol Physiol. 2012.
- Bhat YJ, et al. Female Pattern Hair Loss—An Update. Indian Dermatol Online J. 2020.
- Slominski AT, et al. Melatonin in the Skin: Synthesis, Metabolism and Functions. Trends Endocrinol Metab. 2008.
- Oyetakin-White P, et al. Does Poor Sleep Quality Affect Skin Ageing? Clin Exp Dermatol. 2015.
- Bae S, et al. Melatonin increases growth properties in human dermal papilla spheroids. Sci Rep. 2022.
